Arytmia komorowa i nadkomorowa – co oznacza i jak ją leczyć?

Arytmia serca to stan, w którym rytm pracy serca jest nieregularny, zbyt szybki lub zbyt wolny. Prawidłowa funkcja tego organu zależy od precyzyjnego układu bodźcoprzewodzącego, gdzie impuls powstaje w węźle zatokowym, a następnie przez węzeł przedsionkowo-komorowy (AV) i pęczek Hisa dociera do komór. Zrozumienie, czym jest arytmia komorowa i nadkomorowa, jest fundamentalne, ponieważ podział ten opiera się na anatomicznej lokalizacji źródła zaburzenia względem pęczka Hisa, co determinuje rokowanie i strategię leczenia.

Nadkomorowe zaburzenia rytmu serca – mechanizmy i rodzaje

Nadkomorowe zaburzenia rytmu serca (SVA) to grupa arytmii, w których źródło nieprawidłowych pobudzeń znajduje się powyżej pęczka Hisa – w przedsionkach lub w węźle przedsionkowo-komorowym. W zapisie EKG charakteryzują się one zazwyczaj wąskimi zespołami QRS (poniżej 120 ms). Choć często mają łagodniejszy przebieg niż arytmie komorowe, ich przewlekłe formy mogą prowadzić do poważnych powikłań zakrzepowych.

Do najczęstszych należą:

• Migotanie przedsionków (AFib) – najczęściej występujące, chaotyczne i nieregularne pobudzenie przedsionków, często prowokowane przez nadczynność tarczycy. Znacząco zwiększa ryzyko udaru niedokrwiennego mózgu z powodu możliwości powstawania skrzeplin w uszku lewego przedsionka.
• Trzepotanie przedsionków (AFl) – charakteryzuje się szybszą, ale bardziej regularną pracą przedsionków (ok. 300/min), zazwyczaj opartą na mechanizmie fali nawrotnej (re-entry).
• Częstoskurcz nadkomorowy (SVT) – to ogólny termin na regularne rytmy, takie jak częstoskurcz węzłowy (AVNRT) czy zespoły preekscytacji (np. WPW), które często ustępują po zabiegu ablacji.
• Dodatkowe pobudzenia nadkomorowe (PACs) – są to pojedyncze, przedwczesne pobudzenia z przedsionków. Często są niegroźne i nie wymagają leczenia, choć mogą być odczuwalne jako „przeskakiwanie” serca.

Komorowe zaburzenia rytmu serca – ryzyko nagłego zgonu

Komorowe zaburzenia rytmu serca (VA) powstają poniżej pęczka Hisa, bezpośrednio w mięśniu komór lub włóknach Purkinjego. Są one potencjalnie znacznie groźniejsze, zwłaszcza u pacjentów z uszkodzonym sercem (np. po zawale), gdzie blizna stanowi podłoże dla groźnych pętli re-entry. W EKG objawiają się szerokimi zespołami QRS (powyżej 120 ms). Wyróżnia się:

• Dodatkowe pobudzenia komorowe (PVCs) – pojedyncze, przedwczesne skurcze z komór, które u osób ze zdrowym sercem są zazwyczaj łagodne. Jednak u pacjentów ze strukturalną chorobą serca mogą być zwiastunem groźniejszych arytmii.
• Częstoskurcz komorowy (VT) – seria co najmniej trzech pobudzeń komorowych o wysokiej częstotliwości. Jest to stan bezpośredniego zagrożenia życia, mogący prowadzić do niestabilności hemodynamicznej i przejścia w migotanie komór.
• Migotanie komór (VFib) – najpoważniejsza arytmia terminalna, polegająca na chaotycznych skurczach włókien mięśniowych. Serce przestaje pompować krew, co prowadzi do nagłego zatrzymania krążenia i śmierci, jeśli nie zostanie wykonana natychmiastowa defibrylacja.

Charakterystyczne objawy i sygnały alarmowe

Objawy arytmii mogą być bardzo zróżnicowane i często nie pozwalają na odróżnienie rodzaju zaburzenia bez badania EKG. Wiele zależy od czasu trwania arytmii oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Do najczęstszych dolegliwości należą:

• Kołatanie serca (palpitacje) – uczucie szybkiego, mocnego lub nierównego bicia serca.
• Uczucie „przeskakiwania” serca – charakterystyczne dla pojedynczych, dodatkowych pobudzeń (ekstrasystolii).
• Zawroty głowy i mroczki przed oczami – wynikające z chwilowego niedokrwienia mózgu.
• Duszność wysiłkowa i spoczynkowa – mogąca świadczyć o niewydolności serca wywołanej arytmią.
• Ból w klatce piersiowej – może przypominać ból dławicowy (wieńcowy).
• Omdlenia (syncope) – to bezwzględny sygnał alarmowy; nagła utrata przytomności może świadczyć o wystąpieniu częstoskurczu komorowego i wymaga pilnej diagnostyki szpitalnej.

Potencjalne przyczyny arytmii – paradygmat wyzwalacza i podłoża

W kardiologii stosuje się koncepcję „wyzwalacza i podłoża”. Podłożem są najczęściej choroby strukturalne serca (blizny po zawale, kardiomiopatie, wady zastawek), które umożliwiają utrwalenie się arytmii. Wyzwalaczami mogą być czynniki zewnętrzne lub wewnętrzne.

Istotną rolę odgrywają zaburzenia elektrolitowe (potas, magnez) oraz choroby tarczycy – nadczynność tarczycy jest jedną z głównych przyczyn migotania przedsionków, dlatego badanie TSH jest obowiązkowe w diagnostyce.

Czynniki stylu życia, takie jak nadużywanie alkoholu, palenie papierosów czy silny stres, również działają proarytmicznie. U osób z sercem strukturalnie zdrowym przyczyną mogą być uwarunkowane genetycznie kanałopatie, np. zespół długiego QT.

Diagnostyka zaburzeń rytmu – od EKG po mapowanie serca

Podstawą diagnostyki jest uchwycenie arytmii w trakcie jej trwania i ocena szerokości zespołów QRS. Decydujące znaczenie mają badania, które pozwalają określić mechanizm powstawania zaburzeń. Główne metody to:

• Spoczynkowe EKG – podstawowe badanie, które pozwala ocenić, czy tachykardia ma wąskie (SVA), czy szerokie (VA) zespoły QRS.
• Badanie Holter EKG – wielogodzinne monitorowanie (24h-48h lub dłużej), które pozwala na korelacje objawów pacjenta z zapisem rytmu serca.
• Echokardiografia (echo serca) – kluczowe badanie obrazowe oceniające frakcję wyrzutową lewej komory; obecność strukturalnej choroby serca w echo drastycznie pogarsza rokowanie w arytmiach komorowych.
• Próba wysiłkowa – badanie EKG w trakcie wysiłku, pozwalające wykryć arytmie prowokowane aktywnością fizyczną.
• Badanie elektrofizjologiczne (EPS) – inwazyjne wprowadzanie elektrod do serca w celu precyzyjnego zmapowania układu przewodzącego, co jest często wstępem do zabiegu ablacji.

Skuteczne leczenie arytmii – farmakologia i nowoczesne technologie

Terapia zależy od rodzaju arytmii (nadkomorowa vs komorowa) oraz obecności choroby organicznej serca. Leki antyarytmiczne dzieli się wg klasyfikacji Vaughana Williamsa (np. beta-blokery to klasa II, amiodaron to klasa III).

Leczenie arytmii nadkomorowej i prewencja udaru

W przypadku wielu łagodnych zaburzeń (SVT) wysoką skuteczność (trwałe wyleczenie) oferuje ablacja przezskórna, niszcząca ognisko arytmii. W migotaniu przedsionków kluczowa jest kontrola ryzyka zakrzepowo-zatorowego.

Decyzję o włączeniu leczenia przeciwkrzepliwego podejmuje się na podstawie skali CHA2DS2-VASc, a kwas acetylosalicylowy nie jest zalecany w profilaktyce udaru. Stosuje się nowoczesne doustne antykoagulanty (NOAC) lub leki z grupy antagonistów witaminy K.

Leczenie arytmii komorowej i prewencja nagłego zgonu

Leczenie arytmii komorowej u pacjentów po zawale jest wyzwaniem, ponieważ niektóre leki mogą działać proarytmicznie (zwiększać ryzyko zgonu – badanie CAST). Dlatego złotym standardem w prewencji nagłego zgonu sercowego u pacjentów z grupy wysokiego ryzyka jest wszczepialny kardiowerter-defibrylator (ICD). Urządzenie to monitoruje serce i w razie wystąpienia migotania komór wykonuje defibrylację ratującą życie.

Rola stylu życia i diety w zarządzaniu arytmią serca

Modyfikacja stylu życia jest fundamentem terapii. Regularna, umiarkowana aktywność fizyczna jest bezpieczna i zalecana, jednak należy unikać ekstremalnych wysiłków bez konsultacji.

Kluczowe jest unikanie alkoholu, który jest silnym wyzwalaczem migotania przedsionków. Co do kofeiny, nowe badania sugerują, że umiarkowane spożycie kawy nie zwiększa ryzyka arytmii u większości pacjentów, choć jest to kwestia indywidualnej wrażliwości. Należy dbać o prawidłowy poziom elektrolitów (potas, magnez) poprzez dietę bogatą w warzywa i owoce oraz unikać odwodnienia.

Arytmia komorowa i nadkomorowa – najczęściej zadawane pytania